“Wat is de kern van de socialistische beweging,” vroeg Georges Debunne , de voorzitter van de Belgische vakbond ABVV/ FGTB en voor ik kon antwoorden, zei hij dit: “De kern was de noodzakelijke organisatie van arbeiders tot een tegenmacht, tegenover de macht. En de macht was toen in handen van fabriekseigenaren, de industriëlen. Nu moeten we ons elke dag afvragen: wie of wat heeft de macht? Wie of wat vormt de onmacht, en hoe organiseren we haar? Nieuwe omstandigheden vragen nieuwe vormen, maar de kern is toch altijd dit.”
Het was een even simpele als fundamentele les die de voorzitter van de Belgische vakbonden ABVV/FGTB me gaf, tijdens één van onze drie lange ontmoetingen ergens in het Pajottenland, in het begin van de jaren tachtig. In die periode werkte ik door de week op de redactie van het dagblad de Morgen in Brussel. De zondagsdiensten waren bij de Vooruit, boven de drukkerij in de Sint Pietersnieuwstraat in Gent. De Vooruit was het dagblad (opgericht in 1884) van de Gentse coöperatie met dezelfde naam. De geschiedenis van de Vooruit is zeker nu, met voedselbanken, energiearmoede, ‘big-pharma’ en nepnieuws, meer dan ooit relevant.
In het laatste kwart van de 19e eeuw kwam de eerste industrialisatie in de Lage Landen goed op stoom; in Vlaanderen rond de textielindustrie; in Luik rond de ijzer en kolenindustrie. In Nederland kwam de textielindustrie op in Twente, en zorgde de turfwinning in de noordelijke provincies voor dezelfde mensonterende verhoudingen als die in de stegen en cités van Gent en Luik. De arbeidersbeweging werd daar georganiseerd in de volkswijken. Deur na deur, gezin, na gezin.
De eerste zorg was eten. De coöperatie Vooruit nr.1 (vanaf 1881) in Gent zorgde voor goed en betaalbaar brood. Vanuit de bakkerij-coöperatie groeide de Vooruit in die eerste jaren snel verder, met kruidenierswinkels, apotheken en een kolencoöperatie; De ziekenfondsen, pensioenfondsen, en sociale zekerheid vonden hierin hun oorsprong. De beweging beschikte over een eigen bank. De Gentse coöperatie was een groot succes en gold als een voorbeeld en inspiratiebron voor de gehele socialistische beweging.
Cruciaal was communicatie. In 1884 werd een eigen krant, de Vooruit opgericht, die zelfstandig tot december 1978 heeft bestaan; daarna werd de Vooruit een kopblad (Gentse editie) van het dagblad de Morgen, dat op 1 december 1978 voor het eerst verscheen.
En vanaf het moment, in 1989, dat de Morgen in handen kwam van de liberale familie van Thillo werden de banden met de sociaaldemocratische beweging definitief door gesneden. In Nederland had de rode familie haar kranten, weekbladen en uitgeverijen al eerder verloren aan het grote geld.
De gedachte dat de organisatie van de onmacht, zoals Georges Debunne het noemde, verzekerd is met een twitterberichtje, of een tiktokkie, is vriendelijk gezegd, naïef. Wie de sociaaldemocratische beweging wil organiseren en dus informeren, moet, net als in de 19e eeuw, alles op alles zetten. Deur na deur, straat na straat, en daarna opnieuw.
In Spijkenisse is de PvdA op die manier opnieuw begonnen, ruim tien jaar geleden. Ooit was die plaats, onder Rotterdam, een sociaaldemocratisch bolwerk, maar na decennia van bestuurlijk (on)gemak, was er van de machtige partij vrijwel niets meer over. Twee jonge gasten, gesteund door twee oudere, ervaren partijleden gingen aan de slag, precies zoals honderd jaar eerder. Deur na deur, straat na straat. Nu bloeit de afdeling, met vertegenwoordigers in alle wijken, in alle omringende dorpen en meer dan twee honderd actieve leden, in alle leeftijdsgroepen. Maar niet alleen in Spijkenisse is de partij een levendige sociaaldemocratische vereniging.
Ook in Den Bosch gaat het goed. Femke Hoekstra (41) is sinds 2018 voorzitter van de afdeling, die met 300 leden echt een gezellige, herkenbare sociaaldemocratische club is. Toch verzucht ze dat de corona-periode een moeilijke tijd was, zoals voor elke vereniging. “Waar we mee in die periode door zijn gegaan, waren onze wijkbezoeken, die we elke maand organiseren. Van deur naar deur. Maar toch, misten we al gauw de gezelligheid tijdens corona.”
Gezelligheid in de club was misschien wel de belangrijkste breuk met de periode voor 2018. Femke: “De partij kan er een handje van hebben zich te verliezen in procedureel geneuzel. Daar stopten we direct mee. Het zal gezellig zijn. En uitgangspunt is ook bij een verschillend blikveld op zaken: we delen dezelfde waarden en kunnen dat verschil in perspectief juist gebruiken samen de partij sterker te maken.”
Voor die tijd bepaalden niet zelden, persoonlijke opvattingen of procedurekwesties de verhoudingen binnen de lokale vereniging. Sociaaldemocraten zijn er nu eenmaal erg sterk in, elkaar de maat te nemen. Dat schept zelden een aangename, veilige of constructieve toekomst binnen een afdeling.
“Daar zijn we vanaf het begin wel streng op geweest,” vertelt Femke nu. “Wanneer twee mensen een conflict hadden, waren we met het nieuwe bestuur altijd en direct duidelijk: jullie lossen het samen maar op. We zijn een sociaaldemocratische vereniging, waarin mensen met vaak heel verschillende opvattingen, die in de kern dezelfde waarden en normen delen. Die verschillen kun je samen oplossen in een goed gesprek; maak ze niet groter dan het is. Weet je, we zijn er als afdelingsbestuur om dingen te doen, om zaken aan te pakken, en in beweging te brengen, niet om dag in, dag uit ruzies te beslechten. We willen en zullen zichtbaar zijn in de stad. Bovendien is van belang dat het een gezellige club is. Nou, die opstelling is effectief. Iedereen weet intussen waar men aan toe is.”
Met grote regelmaat zijn er bijeenkomsten, zoals de’Voorjaars en Najaarsgasten’. De eerstkomende Najaarsgast is Bram Stemerdink, één van de laatst nog levende bewindspersonen uit het roemrijke kabinet den Uyl, dat een halve eeuw geleden aan trad. Bram Stemerdink wordt dan tijdens een genoeglijke avond aan de hand van vijf fragmenten ondervraagd door een journalist, zoals op televisie bij Zomergasten. Na afloop is een gezellige borrel. Tijdens de voorbije campagne werd er een toekomstfestival georganiseerd, met wel 70 verschillende organisaties en initiatieven uit de stad. Met Sinterklaas zorgt de afdeling sinds jaar en dag voor cadeautjes voor de armste kinderen in de stad. En de echte Sinterklaas van den Bosch, die vindt het zo mooi, en zo van belang, dat hijzelf de cadeau’s komt langsbrengen.
Die zichtbaarheid, en de dynamiek in de afdeling hangt nauw samen met de energie van Pieter Paul Slikker, die intussen wethouder is in de stad. Mede door zijn impuls en niet aflatende energie is de PvdA voortdurend zichtbaar in de lokale media. “Mede daardoor komen er steeds weer nieuwe leden bij. En ieder nieuw lid, bel ik op,” vertelt Femke, “en we zorgen er voor dat hij of zij een fijne plek kan vinden in onze vereniging. Zo is ook het nieuwe afdelingsbestuur weer aan gevuld met allerlei nieuwe leden, uit verschillende generaties.”
De communicatie met de leden en kiezers gaat via sociale media en de digitale post. Het verkiezingsprogramma van de afdeling houdt nauw verband en is gebaseerd op de actieve aanwezigheid in, en verbinding mèt de stad. En in de armste wijken van den Bosch, waar andere partijen niet durven komen, wordt de PvdA wel herkend, en gesteund. “En juist daardoor,” sluit Femke af, “hebben we een stabiele uitslag behaald, tijdens de jongste gemeenteraadsverkiezingen.”
Terug naar de lessen van Georges Debunne, en de coöperatie Vooruit en het gelijknamige dagblad uit Gent. Wat de geschiedenis betekent voor de toekomst van de sociaaldemocratie in Nederland uit ziet, weet ik niet. Dat onmacht en wanhoop nog steeds groot is, hoorde ik vorige week in de bakkerij van mijn vriend Francis, die zes dagen en nachten werkt en ziet hoe ‘de kleine jongens’ gepakt worden en de grote jongens met kortingen en subsidies gestut worden. We zien het hier in de goedkope supermarkt, bij de voedselbank. En nog iets… deze week streken de akeligste kapitalistische bulldozers in ons dorp neer met plannen om de voormalige werkhaven van de deltawerken te veranderen in een resort met 150 tot 180 villa’s en appartementen voor de allerrijkstenen. Ze lieten twee, drie keer het woord duurzaam vallen. En je mag raden wie er als eerste voor de plannen stond te klappen…. Ik ga, om de wanhoop te weerstaan, nog een laatste keer het land in.. per fiets, op onderzoek.