Vijftig jaar geleden begon het werk aan een van de meest invloedrijke wetenschappelijke rapporten van de twintigste eeuw: Grenzen aan de Groei van de Club van Rome. Voor het eerst werd vanuit verschillende disciplines een alomvattend beeld geschetst van de beperkte draagkracht van onze planeet.
Dat sommige van de verwachtingen niet zijn uitgekomen of zich anders hebben ontwikkeld doet niets af aan de kern van de boodschap die alleen maar relevanter is geworden: het sociaal-economisch model, geschapen door de derde industriële revolutie, is letterlijk onhoudbaar.
De klimaatcrisis is de meest zicht- en voelbare uiting van de onhoudbaarheid en daarom ook voor een groeiend deel van de wereldbevolking een alarmbel die niet meer genegeerd mag worden. Politici, bestuurders, beleidsmakers en maatschappelijke actoren hebben hooguit een paar jaar de tijd te laten zien dat er manieren zijn aan deze crisis het hoofd te bieden en ons sociaal-economisch model op duurzame leest te schoeien. Het gaat er daarbij niet om de omwenteling in een paar jaar te voltooien, maar om deze in te zetten, zodat we in de komende decennia de temperatuurstijging beperk kunnen houden en een duurzaam economisch model levensvatbaar kunnen maken. Daarmee kunnen overal opborrelende ressentimenten als gevolg van vrees voor achteruitgang, verlies van positie of zelfs verlies van have en goed het hoofd worden geboden. Verlammend pessimisme kan dan worden omgezet in mobiliserend optimisme.
De vraag zal zijn of de nexus gevonden kan worden waarbij alle disciplines in onderlinge afstemming naar de juiste doelstellingen toewerken.
De uitdaging is groot omdat er weinig tijd is, de klimaatcrisis samenvalt met een nieuwe industriële revolutie, de mondiale verhoudingen snel veranderen en nationale en internationale bestuursmodellen de razendsnelle veranderingen niet bij kunnen houden. Maar de uitdaging is tegelijkertijd boeiend omdat niets van wat nodig is, onmogelijk is, noch wetenschappelijk, technisch, financieel, politiek of bestuurlijk. De vraag zal zijn of de nexus gevonden kan worden waarbij alle disciplines in onderlinge afstemming naar de juiste doelstellingen toewerken. Het is mijn diepe overtuiging dat hierbij alleen de mobilisatie van een zo groot mogelijk deel van de samenleving als katalysator kan dienen om ons op het goede pad te zetten. En recente ervaringen leren ons dat alleen met een aantoonbare eerlijke verdeling van lusten en lasten de hakken uit het zand gehaald en de schouders onder de klus gezet worden. Iedere industriële revolutie leidt, indien de zogenaamde marktkrachten vrij spel hebben, tot grote winnaars en grote verliezers. Bovendien: weinig winnaars en veel verliezers. De klimaatcrisis maakt het probleem niet alleen urgenter, maar ook groter en waarlijk mondiaal.
De behoefte aan een eerlijke spreiding van kennis, macht en inkomen wordt daarmee groter dan ooit tevoren.
De behoefte aan een eerlijke spreiding van kennis, macht en inkomen wordt daarmee groter dan ooit tevoren. Het vertalen van die behoefte in maatregelen waardoor het vrije krachtspel zo wordt beteugeld en omgevormd dat er heel veel winnaars zijn en heel weinig verliezers, is de belangrijkste opdracht waar de nu levende generaties voor staan. Daarbij hebben ze elkaar allemaal nodig, met als instrumenten bestuursmodellen die handelen mogelijk maken op alle traditionele niveaus, van lokaal tot mondiaal, maar ook dwars door die niveaus heen en met actoren die niet op traditionele manier zijn georganiseerd, maar wel te mobiliseren zijn.
De sociaaldemocratie zal aan deze opdracht gedienstig zijn of zal bedankt worden voor de moeite en niet meer zijn. In de afgelopen 150 jaar hebben wij ons steeds weer weten aan te passen door de waarden waarvoor wij staan telkens in bij de tijd en de uitdagingen passende normen te vertalen die politiek en maatschappelijk handelen mogelijk maken ten dienste van de maatschappij als geheel, met speciale aandacht en zorg voor diegenen die het in het leven niet cadeau krijgen. Zo kunnen mensen en samenlevingen groeien aan en voorbij de grens van de eigen verwachtingen en hun dromen waarmaken. En zo kunnen we ook grenzen verleggen die eerder vergrendeld leken.