Alles voor de likes!

Dit interview van Songül Mutluer (PvdA) en Anne Kuik (CDA) is gepubliceerd in het AD op 22 juni 2023.

Een fietser die kermt van de pijn, een festivalganger die gereanimeerd wordt of een jongen die in elkaar wordt geschopt, voor het oog van de camera. Het moet maar eens afgelopen zijn met die 'vreselijke sensatiezucht' van veel Nederlanders, zeggen Tweede Kamerleden Anne Kuik (CDA) en Songül Mutluer (PvdA).

Wie heftige video's verspreidt van mensen 'in hulpeloze toestand', of verder verspreidt door bijvoorbeeld te retweeten, riskeert in de toekomst mogelijk een boete van maximaal 9000 euro of in een jaar gevangenisstraf. "We zijn er klaar mee, er moet iets gebeuren", zegt het duo resoluut. Slachtoffers komen niet zelden tegen hun wil herkenbaar op sites als Dumpert terecht. "Je kunt je gewoon niet voorstellen hoe het is om op je kwetsbaarst door honderdduizenden mensen bekeken te worden. Het is een enorme inbreuk op je menselijke waardigheid", zegt Mutluer. Haar collega Anne Kuik, met wie ze de afgelopen maanden werkte aan het voorstel, snapt 'helemaal niets van die mensen'. Wat bezielt hen in vredesnaam om niet te helpen, maar doodleuk te filmen voor wat likes? Het is bizar en respectloos."

Hun wetsvoorstel ligt ter beoordeling bij de Raad van State. Daarna wordt het in de Kamer behandeld. SP, ChristenUnie, GroenLinks, Volt, Partij voor de dieren en SGP zijn voorstander. PVV en Forum zijn tegen, VVD en D66 twijfelen nog. "We voelen Kamerbreed de bereidheid om iets te doen, dus we hebben alle vertrouwen dat we met iets moois gaan komen", aldus de Kamerleden. Mutluer en Kuik hebben ervoor gekozen om het filmen van slachtoffers in benarde situaties niet strafbaar te stellen. In sommige gevallen kunnen de beelden van pas komen, bijvoorbeeld om daders op te sporen of als bewijsmateriaal in een politieonderzoek. Het wetsvoorstel belet journalisten en klokkenluiders of anderen die te goeder trouw handelen ook niet om beelden in bepaalde situaties openbaar te maken, op voorwaarde dat de slachtoffers onherkenbaar zijn en het algemeen belang ermee is gediend. 

Consequenties

Mutluer: "Als jij een miljoenenpubliek hebt en je willens en wetens de kans aanvaardt dat je iemands privacy schendt, dan heeft dat wat ons betreft consequenties." Daarvoor ontbreekt nu een norm, zegt Kuik. Vandaar het wetsvoorstel. "Onze wetgeving is stokoud omdat die niet is meegegaan met de digitalisering van onze samenleving. Dat brengt ons nu in de problemen."

Het is schering en inslag met filmende omstanders, bevestigt de politie. Vorige week ging het mis toen in Utrecht een jonge man werd doodgereden door een tram. Terwijl agenten probeerden orde in de chaos te scheppen, werden ze gehinderd door toeschouwers die alles van dichtbij kwamen filmen. "Ongelofelijk, dan heb je al het respect verloren. Stel dat je zo’n foto krijgt doorgestuurd en denkt: hé, mijn man heeft die schoenen ook", brieste een wijkagent na afloop.

Deze week zorgde Forum voor Democratie voor reuring door een filmpje te plaatsen van een jong Frans meisje dat werd mishandeld door een donkere man. Ze kwam vol herkenbaar in beeld. Ook dit toont volgens de Kamerleden aan dat verandering nodig is. “Als we niets doen en alleen maar verontwaardigd reageren, blijft dit zo doorgaan.”

Schaamteloos

Klinisch psycholoog Jan Derksen, als hoofddocent verbonden aan de Radboud Universiteit in Nijmegen, heeft een verklaring voor dit gedrag. "We zijn geobsedeerd geraakt door onze telefoons. Dat heeft ons narcistischer gemaakt. Schaamtelozer. De technologie van nu heeft nog geen normen en waarden, waardoor impulsieve types niet meer nadenken voor ze iets op Facebook plaatsen. Met alle gevolgen van dien."

"Als je willens en wetens de kans aanvaardt dat je iemands privacy schendt, heeft dat consequenties."

Dat gedrag is op zich niet nieuw. "De mens geniet van andermans ellende, dat is al eeuwen zo", zei Derksen eerder over filmende omstanders. "In de middeleeuwen beschouwden de mensen en openbare ophanging als een dagje uit. Een dodelijk gevecht tussen gladiatoren werd vroeger door tienduizenden mensen bezocht. Geweld, narigheid en ellende trekt de mens aan. Hoe triest ook."

Scepsis

Strafrechtadvocaten zijn sceptisch over het plan, omdat het strafrechtelijk apparaat zwaar overbelast is en veel panklare zaken nu al op de plank blijven liggen. Kamerleden zouden zich moeten inspannen om justitie op orde te krijgen 'in plaats van verder zinloos te belasten', reageert advocaat Peter Plas-man.

Kuik slaat een zucht: "Dan dan kunnen we er met ons wetgevende werk wel mee ophouden. Wij zijn hier om initiatief te nemen tegen een maatschappelijk probleem. Daar moeten we ons allemaal voor inspannen."

Een veelgehoord bezwaar dat daders van mishandelingen op deze manier beschermd worden, wuift Kuik weg. "Dat is onzin, want je kunt je beelden altijd overdragen aan de politie."

De Kamerleden weten: met strafrecht alleen lossen we dit probleem niet op. "Het gaat ons erom dat we slachtoffers zoveel mogelijk beschermen, en dat we de samenleving bewust maken dat dit gedrag gewoon niet kan", zegt Mutluer.

In Zweden en Duitsland is het al strafbaar om gewonde of omgekomen slachtoffers te filmen. De boete daarvoor kan oplopen tot 1000 euro. "Zij gaan verder dan wij. Mogelijk dat wij ook die kant op gaan, maar dat zien we over vijf jaar als we de wet evalueren", legt Kuik uit.

Om filmen te ontmoedigen is jaren geleden een confronterend Duits voorlichtingsfilmpje opgenomen, waarin het gedrag van een stel filmende jongeren pijnlijk wordt afgestraft als blijkt dat ze de camera hebben gericht op de hulpverlening aan de moeder van één van hen. "Dat was een heftige video met veel impact. Wij zien een campagne ook wel zitten", aldus Mutluer.