Omdat ‘de ziel van Europa op het spel staat’ is Frans Timmermans vastbesloten Jean-Claude Juncker op te volgen als voorzitter van de Europese Commissie. Een interview met de man die het risico niet mijdt. Over Europa’s fundamentele waarden, het opkomend nationalisme en het gevoel van machteloosheid en onvrede bij veel Europeanen.
Het was geen gemakkelijk besluit. Zijn leven lang heeft Frans Timmermans hard gewerkt. Als diplomaat, minister en nu als eerste vicevoorzitter van de Europese Commissie – altijd onderweg, lange dagen en weinig tijd voor zijn nog jonge gezin, Werd het niet eens tijd meer aandacht aan hen te besteden? Was het niet verstandig te kiezen voor een rustig, aangenaam bestaan in de luwte? Hij sprak erover met zijn vrouw Irene, op een schaarse vrije avond, thuis op de bank in het dichtbij Brussel gelegen Tervuren. Ook zij twijfelde. ‘Je hebt nu aan zes verkiezingen meegedaan, het is mooi geweest, je hebt je bijdrage wel geleverd, dacht ik zo,’ zei zij. Timmermans knikte instemmend, tot het gesprek plots een andere wending kreeg. Timmermans: ‘We kregen het over vrouwenrechten, over de rechtsstaat, het klimaat en – dat vooral – over de toekomst van onze kinderen. Ineens zei Irene: ‘Wat nou Frans, als het misgaat met Europa en onze kinderen vragen je over tien jaar: “Pappa, wat deed jij toen?”’ Die opmerking gaf voor hem de doorslag. Timmermans kandideerde zich voor het lijsttrekkerschap van de PvdA voor de verkiezingen voor het Europees Parlement en maakte en passant bekend dat hij graag namens de Europese sociaaldemocraten Jean-Claude Juncker wil opvolgen als voorzitter van de Europese Commissie. Gezien de politieke verhoudingen in Europa een niet van risico gespeende stap. ‘We hebben genoeg risicomijdende politici, meer dan genoeg,’ zegt Frans Timmermans. ‘De ziel van Europa staat op het spel. Voor zo’n grote, fundamentele kwestie wil ik graag risico lopen, al was het maar om te voorkomen dat ik mij later verwijten ga maken dat ik er niet alles aan heb gedaan om Europa in de goede richting te duwen.’
Nog niet zo lang geleden vreesde u dat Europa uiteen zou kunnen vallen, ook toen na het Brexit-referendum overal in Europa verkiezingsoverwinningen dreigden voor populistische, anti-Europese partijen. Is dat gevaar geweken?
‘Nee, sterker nog, het is gebleken dat het project Europa kan falen, nu één land heeft besloten de EU te verlaten. Dat is een nieuwe constatering. Zo’n vijf, tien jaar geleden was ook iedereen chagrijnig over Europa, maar dat Europa kon falen kwam in niemands gedachte op. Je kon zonder gevaar overal Europa de schuld van geven. Nu dit niet zonder risico blijkt te zijn, is het des te belangrijker om iedereen ervan te doordringen welke fundamentele waarden er in Europa op het spel staan. Ik geloof oprecht dat veel meer mensen dit beseffen dan wij denken. Niet voor niets vindt gemiddeld 62 procent van alle Europese burgers dat hun land in de EU moet blijven. Men wil dat Europa verandert, maar men wil er niet vanaf.’ Vandaar ook dat ik optimistisch ben over de kansen van de politieke stroming die ik vertegenwoordig. Anders dan de populistische partijen, zijn wij er niet op uit om angst te zaaien en de zaak kapot te maken. Wij zijn er ook niet om alles bij het oude te houden, zoals de conservatie EVP, waartoe het CDA behoort. De wereld verandert dermate snel, als je alleen maar aan het verdedigen bent is de kans groot dat je op den duur alles verliest. Als sociaaldemocraten staan wij voor een grondig hervormd Europa, waarin burgers, alle burgers, zich veilig en gezien voelen.’
Waar komt die onvrede over Europa uit voort?
‘We gaan door een periode van ingrijpende maatschappelijke veranderingen. Robotisering en technologisering leiden tot een brede herschikking van de samenleving en van onze instituties. Voor een deel van de burgers leiden die veranderingen tot een gevoel van machteloosheid en onvrede. Ze zijn bang de controle over hun leven te verliezen en zien hun toekomst en die van hun kinderen met angst en beven tegemoet. En geven daarvan de schuld aan, vul maar in: Europa, globalisering, de elite. Hun reactie is een stem op partijen die beloven dat alles blijft zoals het is, dus grenzen dicht, deuren toe. Ik heb daar begrip voor, zij voelen zich in de steek gelaten. Maar de oplossing voor hun terechte onvrede komt niet uit de populistische hoek, integendeel. In de VS, maar ook in Engeland beseffen vrouwen en jongeren inmiddels maar al te goed dat die hang naar het verleden een bedreiging vormt voor hun toekomst.’
Mijn stroming kweekt geen stemming en breekt niet af.
Wat is er nodig om mensen te overtuigen dat Europa niet de oorzaak is van hun onvrede? Met andere woorden, met welk programma gaat u de verkiezingen in?
‘Mensen maken zich grote zorgen over immigratie. In 2015 stond het water ons aan de lippen, elke dag kwamen er nieuwe bootjes aan, de situatie in de vluchtelingenkampen dreigde onhoudbaar te worden. Toen werd de deal tussen Turkije en de EU gesloten, waarvoor Merkel, Rutte, Samsom en ik ons stevig hebben ingezet. De zaak is nu onder controle, het aantal vluchtelingen dat nu nog in Europa aankomt is laag. Wat weer de integratie ten goede komt. Het is een van de vele voorbeelden die laten zien dat sommige zaken te groot zijn voor individuele lidstaten. Dat geldt ook voor het klimaat, de omschakeling naar duurzame energie of het bestrijden van het terrorisme. Geen mens denkt dat een land dat alleen voor elkaar krijgt, alleen als Europa kunnen we daarvoor een oplossing vinden.’ ‘Het zijn ook deze thema’s waarvoor ik mij hard wil maken. We moeten af van de fossiele energie, de klimaatverandering is echt levensbedreigend. Het kan ook, windenergie wordt efficiënter, zonnepanelen goedkoper. Onlangs had ik in Brussel de CEO’S van vijf grote elektriciteitsbedrijven op bezoek. Zij bezworen mij dat de energierekening lager wordt, wanneer zij zich volledig zouden kunnen richten op duurzame energie. Wat ons nekt, zeiden zij, is dat we nu beide, dus zowel oude als nieuwe energie, moeten produceren. Bij die duurzame energie hoort een duurzame economie, één die gebaseerd is op hergebruik in plaats van exploitatie.’ ‘Een tweede punt is dat we de moed moeten hebben om ons als Europese overheid niet de les te laten lezen door grote multinationals. Toen president Roosevelt een kleine honderd jaar geleden merkte dat de Amerikaanse overheid slaaf dreigde te worden van het grote bedrijfsleven, kocht hij de grootste bedrijven op en voerde stevige wetgeving in tegen concurrentievervalsing.
Ik zeg niet dat wij als EU bedrijven moeten opkopen of opknippen, maar het zou goed zijn als we meer controle krijgen over grote techbedrijven als Amazon en Facebook. Daar is al een begin mee gemaakt, aan Google en Apple zijn megaboetes opgelegd voor concurrentievervalsing. En de EU-wetgeving over gegevensbescherming waarover iedereen aanvankelijk steen en been klaagde, is een voorbeeld voor de rest van de wereld, Amerika is er stikjaloers op. Dit alles valt onder het thema dat mij het meeste bezighoudt: hoe zorg je ervoor dat mensen de controle over hun leven weer terug krijgen.’
Op die vraag zoeken mensen eerder het antwoord in hun eigen hoofdstad dan in Brussel.
‘Wat wij in Brussel doen, is wel degelijk van invloed op het leven in hun eigen straat. Wanneer wij als EU de immigratie onder controle krijgen, merken mensen dat in de eigen leefomgeving. Het klimaat gaat iedereen aan. En wie is er tegen een eerlijker samenleving? Maar als belangrijkste opgave zie ik om iedereen mee te nemen in de maatschappelijke veranderingen die ons te wachten staan. Niet alleen een bevoorrechte groep mag de vruchten plukken van onze welvaart. Veel van mijn vrienden in Heerlen hebben het gevoel dat de samenleving niet langer van hen is, dat zij aan de zijlijn staan. Onder het mom: “Als ik mij niet lekker voel, zal ik ervoor zorgen dat die dikke koppen in Den Haag zich ook niet lekker voelen”, stemmen zij op Wilders. Als Europa er niet ook is voor hen, zullen nog meer mensen vluchten in het nationalisme. Dat baart mij oprecht grote zorgen. Groepen worden tegen elkaar opgezet, er wordt gezocht naar zondebokken – vluchtelingen, Joden, je ziet nu al het antisemitisme zienderogen toenemen, al dan niet onder de vlag van antizionisme.’ ‘Mijn stroming kweekt geen stemming en breekt niet af. Het zit in de genen van de sociaaldemocratie om groepen mensen met elkaar te verbinden, om bruggen te bouwen. En dat is precies de opgave waarvoor Europa staat, samen met nationale en lokale politici, want alleen kunnen wij het niet.’
Maar uitgerekend de sociaaldemocratie zit in de hoek waar de klappen vallen. Hoe verklaart u dat?
‘Ho, ho, we zijn nog steeds de tweede politieke stroming in Europa. Het feit dat het in Duitsland en Nederland minder gaat, vertekent het beeld. Dat is geen toeval, in beide landen betalen wij de prijs voor het dragen van regeringsverantwoordelijkheid. De groene partijen hebben daarvan geprofiteerd. Het is mijn heilige overtuiging dat wij als sociaaldemocratie Europa dat te bieden hebben waaraan de grootste behoefte bestaat – aan het leggen van verbindingen en om ervoor te zorgen dat iedereen kan meedoen, ook mijn vrienden in Heerlen. Een van de dingen waarvan ik spijt heb, is dat ik op dringend advies van de toenmalige Britse premier Cameron mij niet heb bemoeid met het Brexit- referendum. Het gevoel dat je een wedstrijd hebt verloren zonder hem gespeeld te hebben, gaat mij niet nog eens overkomen. Deze Europese wedstrijd ga ik dus vol aan, gedreven door de overtuiging dat de ziel van Europa op het spel staat. En ik speel mee om te winnen, let maar op.’
Dit interview verscheen in het blad Rood, lees hier het hele blad
